Afganistan Türkmenleri Kültürel Websitesi

Hani bir atasözü vardır “Horozu çok olan köyün Sabahı geç olur” diye. Bizim ülkenin de horozu çok maşallah hep geç uyanıyoruz yine de hayırlısı…

Ne yazık ki Afganistan’da siyaset ve demokrasi ırka ve etnik kökene dayalı bir anlayış çerçevesinde yürümektedir.  Bunu geçtiğimiz günlerde açıklanan “Ulusal Birlik Hükumetinin” kabinesinde de açıkça görmek mümkündür. Burada bunun sebebini tartışacak değilim çünkü çok sayıda sebep gösterilebilir; ancak şunu da soğrulamadan geçmek istemiyorum. Acaba liderlerin arkasına saklandığı bu ırkçılık anlayışı, ülkede gerçekten de var mıdır; yoksa birileri kendi çıkarlarına masum milleti alet mi etmektedir. Bana göre sonuncusu daha mantıklı gibi…

Malum Dun itibarıyla “Ulusal Birlik Hükumetinin” 25 bakanlıktan oluşan kabine listesi kamuoyuyla paylaşıldı. Buna göre dokuz bakanlıkla Peştunlar %36 gibi bir oranla kabinede birinci sırada gelmekteler. Söz konusu bakanlıklara atanması için 7 isim Cumhurbaşkanı Gani tarafından belirlenirken iki isim de İcraiyye Başkanı Dr. Abdullah Abdullah tarafından belirlenmiştir. Bu bakanlıklar sırasıyla şöyle:

Savunma Bakanlığı:

Maliye Bakanlığı:

Şehircilik Bakanlığı:

Uyuşturucuyla Mücadele Bakanlığı:

Yüksek Öğrenim Bakanlığı:

Sehedat ve Kabail Bakanlığı:

İç işler Bakanlığı:

İnkişâf-ı Dihât Bakanlığı.

Tacikler ise yedi Bakanlıkla kabinenin %28 ini oluşturmuş durumdalar. Bu bakanlıklar şöyle:

Ziraat Bakanlığı:

Dış İşler Bakanlığı:

Eğitim Bakanlığı:

Enerji ve Su Bakanlığı:

Adlıya Bakanlığı:

Sağlık Bakanlığı:

Kadın işleri Bakanlığı

Hazara ve şîilerde beş bakanlıkla kabinenin %20 sini kapmış durumdalar. Bunla şöyle:

Fevâid-i Amme Bakanlığı

Sosyal İşleri Bakanlığı

Haberleşme Bakanlığı

Ticaret Bakanlığı

Muhacirler Bakanlığı

Özbekler de üç bakanlıkla kabinenin %12 sini oluşturmuş durumdalar.

Ulaştırma Bakanlığı

Kültür ve İtlaat Bakanlığı

İktisat Bakanlığı

Türkmenler de tek bakanlıkla kabinenin %4 ünü oluşturmuş durumdalar.

Hac ve Evkâf Bakanlığı.

Gördüğünüz gibi durum bundan ibaret. Tabi bu kesin bir liste değil henüz. Daha meclisten güvenoyun alınması lazım o yüzden değişiklik olabilir. Diğer önemli bir noktada şu: söz konusu bakanlıklara düşünülen isimler ayni milliyetten olsalar bile siyasi görüş olarak birbirine rakip partilere mensupturlar. Bu, bende, ülkede ırkçılık siyasete alet ediliyor hissini uyandırdı…

Araştırmacı Yazar Dr. Muhammad Qasim İBADİ

محمدعاشور اشگراوغلی

Türkmenler, halı ve kilimi asırlardır dokuyarak gerek geçim kaynaklarını sağlamak gerekse de kullanmak için yapmışlardır. Halı ve kilimi çadırlarında, evlerinde, hatta binek hayvanlarında dahi kullanmak için dokumuşlardır. Tarih boyunca halı dokuma sanatı ile dünyada ün kazanmış ve ün almış bir millettir.

Türkmen halkı halı sanatını göçebe yaşantılarında, gerek yerleşik hayatlarında, yaşamış oldukları uzun savaş dönemlerinde, hicret yıllarında dahi halı sanatını bırakmamış daima dokumuşlardır. Geçim kaynaklarını çoğu yerlerde halıdan sağlamışlardır. Afganistan’da ve Pakistan’da yaşayan Afganistan Türkmenlerinin çoğu geçim kaynaklarını halıdan sağlamaktadırlar. Daima üreten bir millet olan Türkmenler, her zaman başları dik ve hiçbir zaman dilenmemişlerdir. Zamanımızda dahi Türkmenler, halısını, Horcun torbasını, Garçın torbasını, ayaklıkları, Aköy belbağlarını, her zaman dokuya gelmişlerdir. Halı ve kilim el dokuma sanatı Türkmenlerin yıllardır yapmış oldukları ecdat sanatıdır.

+

Türkmenlerin kurdukları devletler, imparatorluklar hatta han ve beğliklerin saraylarında hep Türkmenlerin kırmızı halısı kullanılmış o muhteşem yerleri Türkmen halıları süslemiştir. Şuanda bile Türkmen halıları başta ABD olmak üzere birçok Avrupa ülkelerinde kullanılmaktadır. Her Türkmen’in boylarına göre halı desenleri, çizgileri ve motifleri bulunmaktadır. Örneğin, Ersarı gölü, Teke gölü, Ahel gölü gibi her desenin ve çizgilerin adı ve ona ait boyları vardır. Afganistan Türkmenlerinde halının yeri; Afganistan devleti kurulduğundan buyana Türkmenlerin halısına her zaman muhtaç olmuştur. Çünkü Afganistan’da tahmini 3 milyonu geçen Türkmen milleti Afganistan devleti ekonomisinin temel taşı olmuşlardır. Türkmen el halıları Afganistan ekonomisinin % 40 gelir getirici ürünü olup, ayrıca ihracatta % 70 varan ilerleme kaydetmiştir. Gerek iç piyasada, gerekse de dış piyasada Afganistan’ın en hareketli Pazar ürünlerinden bir tanesi halıdır. Bugün Türkmen halıları başta ABD, Almanya, İsviçre, Fransa, Hollanda, İtalya, Danimarka, Türkiye, Rusya, Arabistan gibi dünyanın en sayılı ülkelerine ihraç edilmektedir.
 

 
Afganistan’da Türkmen halısı dokulan (yapılan) yerleri şu şekilde belirtmek mümkündür;

a) Şibirgan şehri başta olmak üzere  Hücüdükke, Mengecik, Garkın, Hamiyap, Akça, Mürdiyan, Hanaka gibi ilçelerinde ve bu ilçerelere bağlı köylerinde dokonmaktadır

b) Faryap İline bağlı Anthoy, Hançarbağ, Karamgol ilçelerinde ve bu ilçelere bağlı köylerinde.

c) Badıgis İline bağlı Marçak ilçesinde ve bu ilçeye bağlı Türkmen köylerinde.

d) Belh İline bağlı Devletabat, Kelder, Şortepe,  ilçelerinde ve bu ilçelere bağlı köylerinde.

e) Kunduz İline bağlı İmamsahip, Çardere, Deştiarçi, Akdepe ilçelerinde ve bu ilçelere bağlı köylerinde.

Günümüzde yapılan Türkmen halılarının isimleri aşağıdaki gibidir.

a) Bilcik

b) Kunduzi

c) Halmemedi

d) Çöprenk (Uşak)

e) Cengelarık

f) Kargahi

g) Hocaroşnayi

Türkmen el halılarının yapılışı; Koyunyününün kırkılması ve o yünlerin temizlenerek, seçilerek, yıkanarak ve temizlenen yünlerin taranması ile Türkmen hanımları İk ve Atanak (ip eğirme aleti) ile hazır olan yünleri eğirerek halı ipleri yaparlar. Eğirilen iplere Eriş adı verilir ve bu hazırlanan ipler halı yapımında kullanılan iplerdir ve boyanmaz. Koyunyününden yapılan diğer ipler, kökboyaları ile (Saman, Nar kabuğu ve çeşitli bozkırlarda yetişen Sazak ve diğer bitkilerin köklerinden kazanlara konularak ve kaynatılarak kök boya yapılır.) kazanlarda ipler boyanır ve halının yapımında kullanılacak olan çeşitli renklerde halı ipleri hazırlanır. Halı ipleri hazırlandıktan sonra özel olarak ağaçtan yapılmış olan halı tezgâhlarında belli ölçülerde metre kare ve ebatlarına göre ilk etap da Eriş (boyanmamış) ipleri tezgâhlara dizilir. Daha sonra yapılacak olan halı desenine göre renkli iplerle halı dokunmaya başlanılır. Türkmen halıları, hanımlar ve erkekler tarafından dokunur. El yemeği ve göz noriyle elde edilen bir sanattır.

Bugün Türkiye, Cumhuriyetin 88. yılı münasebeti ile özel günlerinden birini yaşıyor.  Bugün Cumhur Başkanı Abdullah Gülün, Devlet erkanları ile Anıt Kabri ziyaret ve Mustafa Kemal Atatürk’ün Mezarına Çelenk koyması ile başlanan Törenler, Gül’ün TBMM deki kutlamaları ile devam edecek. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan da törene katılacaklar arasında…Yurdun dört bir yanında Cumhuriyet yürüyüşleri devam ediyor…

Ceyhun Ekibi