آخرین فرصت برای جلوگیری از هرج و مرج هسته ای آیا ترامپ می تواند قبل از اینکه خیلی دیر شود با چین و روسیه درگیر شود؟

آخرین فرصت برای جلوگیری از هرج و مرج هسته ای

آیا ترامپ می تواند قبل از اینکه خیلی دیر شود با چین و روسیه درگیر شود؟

محمد اکرام یاور

در حالی که دونالد ترامپ برای آغاز دومین دوره ریاست جمهوری خود در ایالات متحده آماده می شود با جهانی در حال فرو رفتن به سمت هرج و مرج هسته ای مواجه می شود. فاصله بین قدرت های هسته ای بزرگ در حال افزایش است: چین بی وقفه در حال گسترش نیروهای هسته ای خود است اما تعامل جدی با ایالات متحده در زمینه کنترل تسلیحات را رد می کند. همکاری ایالات متحده و روسیه در زمینه مسائل هسته ای که در حال حاضر در وضعیت وخیمی قرار دارد با تهدیدات هسته ای مکرر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در جریان جنگ روسیه در اوکراین بیشتر بدتر شده است. گزارش های اخیر بر اساس اطلاعات مقامات ارشد ایالات متحده نشان می دهد که ایالات متحده نیز می تواند وضعیت خود را اصلاح کند و زرادخانه خود را برای تقویت بازدارندگی از ماجراجویی هسته ای هماهنگ روسیه، چین و کره شمالی گسترش دهد. همه این تحولات ستون های مهم نظم هسته ای را فرسایش داده و خطر جنگ هسته ای را افزایش داده است. معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) که در سال 1968 امضا شد تنها مکانیسم مهم و الزام آور قانونی باقی مانده برای حفظ این نظم است. اما اقدامات کشورهای دارای سلاح هسته‌ای که طرف معاهده هستند سرخوردگی بسیاری از طرف‌های غیرهسته‌ای و توجه سایر کشورها به ایجاد برنامه‌های هسته‌ای خود، آینده NPT را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.دورین هورشیگ و هدر ویلیامز در پاسخ به این شکست مداوم در مقاله اخیر فارین افرز از ایالات متحده خواستند از طریق برقراری روابط نزدیک تر با کشورهای جنوب جهانی، تقویت مشارکت با متحدان و ایجاد تعامل منطقه ای بین هنجارهای هسته ای موجود “از هنجارهای هسته ای موجود حمایت کند”. کشورهای هسته ای و غیر هسته ای اما چنین تلاش هایی به تنهایی کافی نیست. در این مرحله ایالات متحده باید دوباره تلاش کند تا مستقیماً با چین و روسیه نه تنها به‌عنوان دشمنان هسته‌ای بازدارنده بلکه به‌عنوان همکاران بالقوه در تلاش نهایی برای جلوگیری از هرج و مرج هسته‌ای درگیر شود.ترامپ که به خود افتخار می کند که یک رهبر جسور است باید از سخنرانی افتتاحیه خود برای تقویت اقدامات هماهنگ چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده  پنج کشور دارای سلاح هسته ای که عضو معاهده NPT هستند  استفاده کند. فروپاشی نظم هسته ای او باید از رهبران این کشورها بخواهد تا در ارزیابی صریح و سریع از خطرات کنونی به او بپیوندند و در حالی که ارزیابی در حال انجام است با یک دوره شش ماهه “خنک کننده” محدودیت هسته ای موافقت کنند. امروزه در بحبوحه رقابت‌های تسلیحات هسته‌ای و تهدیدها خطر ملموسی وجود دارد که این سلاح‌ها برای اولین بار در بیش از سه چهارم قرن استفاده شوند. پنجره اقدام جمعی به سرعت در حال بسته شدن است. امنیت ایالات متحده و متحدانش در خطر است. برای ترامپ فضای جسارت در آغاز دوره جدید ریاست جمهوری و روابط قبلی او با پوتین و رهبر چین شی جین پینگ فرصتی متمایز برای رهبری جهانی به او می دهد.

یک پنجره در حال بسته شدن

محدودیت‌های ساخت تسلیحات هسته‌ای در حال از بین رفتن است. بدون اقدام چشمگیر کاملاً مسلم است که معاهده استارت جدید که اندازه نیروهای هسته ای استراتژیک روسیه و ایالات متحده را محدود می کند و از طریق اقدامات راستی آزمایی خود قابلیت پیش بینی را فراهم می کند پس از انقضای آن در فوریه 2026 جایگزین نخواهد شد اگرچه هر دو کشور همچنان در چارچوب هستند. با توجه به محدودیت‌های عددی معاهده مسکو قبلاً اجازه بازرسی در محل و ارائه اعلان‌های مورد نیاز این معاهده را متوقف کرده است. اگر جایگزینی ایجاد نشود برای اولین بار از زمان امضای معاهده محدودسازی تسلیحات استراتژیک در سال 1972 مقررات رقابت هسته ای بین دو کشور قدرتمند دارای سلاح هسته ای وجود نخواهد داشت. تشدید رقابت تسلیحات هسته ای بین ایالات متحده و چین نیز به نظر محتمل است: پیش بینی می شود چین تا سال 2030 زرادخانه هسته ای خود را به بیش از 1000 سلاح هسته ای مستقر کند و در پاسخ ایالات متحده آمریکا تسلیحات هسته ای خود را تغییر داده است. دکترین و در حال آماده شدن برای افزایش تعداد کلاهک های هسته ای مستقر شده و آمادگی آنها است.نگرانی حتی بیشتر این است که کارشناسان و مقامات دولتی در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر دیگر تصور نمی کنند که سلاح هسته ای هرگز در درگیری استفاده نخواهد شد. مقامات تهدیدات پوتین را جدی می گیرند و توجه بیشتری به نحوه واکنش به استفاده از هسته ای در جنگ اوکراین دارند. هر واکنشی نیاز به ایجاد تعادل در اهداف مختلف دارد: جلوگیری از استفاده بعدی از هسته ای. بازگرداندن به اصطلاح تابوی هسته ای یک هنجار علیه استفاده از سلاح های هسته ای. و اجتناب از تشدید جنگ هسته ای جهانی. هیچ پاسخ روشنی برای چگونگی انجام این کار وجود ندارد.تا حدودی به دلیل این خطرات احتمالی، بسیاری از کشورها دیگر معتقد نیستند که NPT وسیله ای معتبر برای پایان دادن به مسابقه تسلیحات هسته ای کاهش خطر جنگ هسته ای و پیشبرد خلع سلاح است. برخی قبلاً با ایجاد معاهده منع تسلیحات هسته‌ای در سال 2017 ناامیدی خود را از NPT نشان داده‌اند که نه تنها استفاده از این سلاح‌ها بلکه آزمایش، تولید و در اختیار داشتن آنها را نیز ممنوع می‌کند. هر گونه گام دیگر به عقب  فروپاشی کنترل های دوجانبه تسلیحات هسته ای یا از سرگیری آزمایش های تسلیحات هسته ای به عنوان بخشی از تشدید مسابقه تسلیحاتی  می تواند تعدادی از کشورهای غیرهسته ای را مجبور کند که تهدید به خروج یا حتی خروج رسمی از NPT کنند.در سوی دیگر این طیف برخی از کشورها در حال تجدید نظر در مورد اصل عدم اشاعه هستند که NPT از آن محافظت می کند. ایران به پیشروی به سمت توانایی ساخت تسلیحات هسته‌ای ادامه می‌دهد اگرچه رهبران این کشور ظاهراً معتقدند که جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای آن‌ها تا کنون با استفاده نکردن از تأخیر هسته‌ای این کشور بهتر عمل می‌کند. تشدید ناامنی‌های منطقه‌ای باعث می‌شود کشورهای دیگر به ویژه ژاپن و کره جنوبی در آسیا و عربستان سعودی در خاورمیانه بازده و خطرات دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای را خودشان بسنجید. حتی در میان کشورهای اروپایی جنگ در اوکراین و ترس از کناره گیری ایالات متحده، بحث در مورد برخی از انواع بازدارندگی هسته ای در سراسر بلوک اگر نه برنامه های ملی فردی را دوباره باز کرده است. در اینجا نیز نتیجه نهایی احتمالاً خروج مارپیچ از NPT خواهد بود.این تحولات در کنار هم روابط هسته ای جهانی را اساساً متحول خواهند کرد و همه اینها را بدتر خواهد کرد. آنها به طور قاطع امنیت نه تنها ایالات متحده بلکه همه کشورها از جمله دشمنان هسته ای ایالات متحده را تضعیف خواهند کرد. این چشم‌انداز باید انگیزه کافی برای قدرت‌های بزرگ هسته‌ای جهان باشد تا مستقیماً با یکدیگر در یک دوره ارزیابی مشترک و خنک‌سازی تعامل کنند.

یک نگاه سخت

ارزیابی مشترک باید توسط گروه کوچکی از مقامات یا معاونان سابق در سطح کابینه با دو نماینده از هر یک از کشورهای تسلیحات هسته‌ای NPT انجام شود: یکی از وزارتخانه‌های خارجه، دفاتر ریاست‌جمهوری یا سازمان‌های اطلاعاتی و دیگری از دفاع یا ارتش. بخش ها استفاده از مقامات سابق به هر دولت این امکان را می‌دهد که نگرانی‌های خود و متحدانش را در بحث وارد کند و در عین حال رسماً در حاشیه بماند. مهم این است که هر دولت می تواند بدون نیاز به عقب نشینی از مواضع خود در مورد رویارویی های سیاسی-نظامی کنونی با مشارکت موافقت کند. این گروه باید یافته های خود را ظرف شش ماه با رهبران کشورها به اشتراک بگذارد.همزمان با این ارزیابی واشنگتن همچنین باید خواستار یک دوره خنک سازی هسته ای شش ماهه شود که طی آن هر پنج کشور از خویشتن داری هسته ای استفاده کنند. اگرچه این موضوع توسط کشور به طور متفاوتی تعریف می‌شود اما نکته این است که هر کدام از اقداماتی که دشمنان اصلی آن‌ها به وضوح تهدید می‌کنند اجتناب کنند. (مبادلات دیپلماتیک و کانال های پشتیبان می تواند به رفع اختلافات اجتناب ناپذیر در مورد اقداماتی که با محدودیت منطبق هستند یا نیستند کمک کند.) برای مثال در طول دوره خنک سازی ایالات متحده می تواند با فعالیت هایی که قبلاً برای نوسازی نیروهای هسته ای خود ایجاد شده بود ادامه دهد. اما هرگونه تصمیم برای افزایش تعداد کلاهک های هسته ای در سیستم های موشکی موجود خود را به تعویق می اندازد. چین می تواند به ساخت سیلوهای موشکی اضافی ادامه دهد اما از پر کردن آنها خودداری کند. روسیه می‌تواند موشک‌های کروز هسته‌ای خود را مستقر کند اما از ضربات لفاظی شمشیر پرهیز کند و تمرین‌های هسته‌ای جدید در بلاروس را متوقف کند. برای حفظ NPT اهمیت ویژه‌ای دارد هیچ کشوری آزمایش‌های تسلیحات هسته‌ای را از سر نمی‌گیرد  که به معنای آزمایش‌های مقیاس بزرگ برای تولید بازده هسته‌ای است.اگر ارزیابی منجر به اذعان کافی از خطرات مشترک پیش رو شود، دوره خنک سازی باید برای شش ماه دیگر تمدید شود. به موازات این تمدید دو مسیر گفتگو باید در جریان باشد: یکی میان ایالات متحده، متحدانش در ناتو و روسیه. دیگری شامل ایالات متحده، متحدانش در آسیا-اقیانوسیه و چین است. در کوتاه مدت هدف این گفت‌وگوها توافق بر سر اقدامات هماهنگ اما یکجانبه برای کاهش خطرات هسته‌ای دوجانبه تقویت رژیم NPT و کاهش سرعت حرکت به سوی هرج و مرج هسته‌ای خواهد بود. چنین گفتگوهایی باید توسط یک نشست دو بار در سال در سطح دبیران هر پنج کشور نظارت شود که می تواند مسیرهای جداگانه را هماهنگ کند و فرصت هایی را برای اقدامات چندجانبه شناسایی کند. این نشست‌ها علاوه بر این می‌تواند دریچه‌ای را برای بقیه جهان به سمت تصمیم‌گیری این قدرت‌های هسته‌ای ایجاد کند و در نتیجه به بازگرداندن مشروعیت NPT و حمایت از آن در میان کشورهای غیرهسته‌ای کمک کند.فرصت های احتمالی زیادی وجود دارد که ارزش کاوش را دارند. هر قطعه از دیالوگ ها می تواند ابتدا قوانین جاده ای را بررسی کند که به جلوگیری از تشدید جنگ هسته ای به دلیل تصادف یا اشتباه محاسباتی کمک می کند. حتی در صورت عدم وجود توافقات در مورد اقدامات خاص اجتناب از خطر همین بحث ها به روشن شدن تفکر در میان دشمنان کلیدی کمک می کند. چین، روسیه و ایالات متحده همچنین می‌توانند متعهد شوند که موقعیت‌های پرتاب در برابر هشدار را اتخاذ نکنند که در آن به محض شناسایی اولین حمله احتمالی از سوی سیستم‌های هشدار ماهواره‌ای حمله هسته‌ای تلافی‌جویانه انجام می‌شود. مسکو و واشنگتن می‌توانند بیانیه‌ای مبنی بر پایبندی به محدودیت‌های عددی کلاهک‌های هسته‌ای استراتژیک و پرتابگرها در نیو استارت پس از انقضای معاهده منتشر کنند. با تکیه بر دوره خنک سازی چین می تواند اعلام کند که تا زمانی که ایالات متحده از گسترش زرادخانه هسته ای خود برای افزایش بازدارندگی چین خودداری کند به خویشتنداری خود در پر کردن سیلوهای جدید ادامه خواهد داد.توافق‌های اولیه در مورد محدودیت‌های محدودتر می‌تواند در را برای پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای NPT باز کند تا با مسائل سخت‌تری از جمله درگیر شدن با کره شمالی برای جلوگیری از ماجراجویی هسته‌ای و پیش‌بردن مسابقه تسلیحات هسته‌ای بین ایران، اسرائیل، عربستان سعودی و سایر کشورهای خاورمیانه در میان مدت همکاری مجدد قدرت های هسته ای می تواند به گامی برای مدیریت بهتر روابط گسترده تر آنها با یکدیگر تبدیل شود.

محاسبه ریسک ها

برخی از نقاط چسبنده احتمالی وجود دارد با پایان یافتن اولین دولت او ترامپ با تمدید ساده و پنج ساله استارت جدید به نفع ارائه شرایط جدید به مسکو برای ادامه معاهده موافقت نکرد و برخی از منصوبان او در دولت دوم او برداشتن گام‌های بسیار مشهود برای تقویت بازدارندگی هسته‌ای ایالات متحده را در اولویت قرار خواهند داد. ترامپ ممکن است نخواهد در یک ابتکار بزرگ که ممکن است پوتین و شی جینپینگ را با شکست مواجه کند یا در میانه روند شکست بخورد شانس بیاورد. متحدان ایالات متحده که به حفاظت هسته ای آمریکا متکی هستند نیز ممکن است از اینکه بحث های دوطرفه ای که در طول تمدید دوره خنک سازی رخ می دهد برای منافع امنیتی آنها چه معنایی خواهد داشت نگران نباشند.با این حال یک ابتکار دراماتیک که خطرات هسته‌ای موجود برای ایالات متحده را کاهش می‌دهد به طور طبیعی از اشاره‌های مکرر ترامپ به تهدید جنگ هسته‌ای در طول مبارزات انتخاباتی 2024 و همچنین از وعده‌های او برای رهبری جسورانه در داخل و خارج ناشی می‌شود و ترامپ می‌تواند با آغاز این تلاش در همان ابتدای دولتش هر گونه نگرانی را برطرف کند در حالی که بعید است که دعوت برای ارزیابی هسته‌ای و دوره خنک‌سازی، حتی اگر رد شود نشانه‌ای از ضعف یا ترس تلقی شود. واشنگتن همچنین باید به متحدان ایالات متحده اطمینان دهد که هدف از این روند کاهش خطر هسته ای برای همه است و آنهایی که در اروپا و آسیا هستند طرفین گفتگوهایی خواهند بود که بر مناطق آنها تأثیر می گذارد.تضمین مشارکت مسکو و پکن می تواند یک چالش باشد. اما چین و روسیه نیز مانند ایالات متحده منافع وجودی در کاهش اشاعه، جلوگیری از فروپاشی کامل NPT و اجتناب از جنگ هسته ای دارند. برای مثال تبدیل شدن ژاپن یا کره جنوبی به قدرت های هسته ای، مستقیماً چین را تهدید می کند. و هر گونه برنامه هسته ای ملی جدید در اروپا یا ایجاد یک ترتیبات بازدارندگی هسته ای قاره ای خطرات جدیدی را برای مسکو به همراه خواهد داشت. حتی بدون این تحولات به نظر می‌رسد که پوتین و شی جین‌پینگ به عدم قطعیت‌ها و خطرات نهفته در استفاده از سلاح‌های هسته‌ای پی برده‌اند: شی از پوتین خواسته است که جنگ در اوکراین را به سطح هسته‌ای افزایش ندهد، و پوتین علی‌رغم او از انجام این کار خودداری کرده است تهدیدهای مکرر. هر دو رهبر همچنین می‌دانند که امتناع از مشارکت در مسائل هسته‌ای منجر به تشدید موضع بازدارندگی هسته‌ای ایالات متحده به شیوه‌هایی می‌شود که می‌تواند خطرات و عدم اطمینان را برای کشورهایشان افزایش دهد. اعضای محافظه‌کار جامعه دفاعی ایالات متحده مدت‌هاست که از چنین اقداماتی حمایت می‌کنند و بسیاری از آنها احتمالاً به موقعیت‌های نفوذ در دولت جدید ترامپ باز خواهند گشت. برای پوتین و شی موافقت با پیوستن به دوره ارزیابی و آرامش مشترک راهی برای شروع مجدد روابط آنها با ترامپ از روی پای راست خواهد بود. به هر حال رئیس جمهور بیشترین توانایی را دارد که با جاه طلبی های آنها مقابله کند یا مصالحه هایی را پیشنهاد کند که منافع چین، روسیه و ایالات متحده را متعادل کند.اوکراین و تایوان حروف وحشی هستند. از آنجایی که ایالات متحده از اوکراین حمایت نظامی می کند روسیه بارها از تعامل با ایالات متحده در زمینه کنترل تسلیحات هسته ای خودداری کرده است. اما ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود قول داد که جنگ را به سرعت پایان دهد. اگر او سیاست ایالات متحده در مورد اوکراین را تغییر دهد و تلاش هایی را برای حل و فصل دیپلماتیک آغاز کند پاسخ مثبت پوتین به پیشنهاد رئیس جمهور مبنی بر همکاری هسته ای بسیار آسان تر می شود. حمایت ایالات متحده و متحدانش از تایوان می تواند به طور مشابه مانع تمایل چین برای تعامل شود. شی ممکن است مشارکت پکن در ارزیابی مشترک را مشروط به توقف چنین حمایتی کند که می تواند این روند را حتی قبل از شروع آن از بین ببرد. اما ارائه این پیشنهاد تنها راه برای پی بردن به این است که آیا شی جین‌پینگ آماده است که دیدگاهی طولانی داشته باشد و بحث هسته‌ای را از رویارویی بر سر تایوان جدا کند.اگر ترامپ به دنبال تعامل مشارکتی بود و هیچ طرفداری پیدا نمی‌کرد احتمالاً از حمایت بیشتری در داخل و خارج برای انجام اقدامات تقابل‌آمیز یک‌جانبه و چندجانبه برخوردار می‌شد زیرا می‌توانست به رد چین و روسیه به عنوان نشانه‌ای اشاره کند که افزایش دما ممکن است تنها راه باشد راهی برای حفاظت از امنیت ایالات متحده و مدیریت خطرات هسته ای. این اقدامات ممکن است شامل تلاش‌هایی باشد که هورشیگ و ویلیامز پیشنهاد کرده‌اند مانند ایجاد ائتلاف‌هایی برای دفاع از هنجارهای محاصره‌شده از طریق دستیابی به جنوب جهانی برای جمع‌آوری درخواست‌ها برای خویشتن‌داری هسته‌ای. اما اقدامات ترامپ همچنین باید شامل تلاش‌های بیشتر برای حفظ، تقویت و تطبیق توانایی‌های ایالات متحده و متحدانش باشد که در چند دهه گذشته برای کاهش خطر هسته‌ای و جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای ضروری بوده است. واشنگتن باید هم به پکن و هم به مسکو بفهماند که اگر دشمنانش هیچ جایگزینی به آن ندهند آماده است در یک مسابقه هسته‌ای شرکت کند  که به تعویق انداختن ابتکارات هسته‌ای جدید ایالات متحده نیز با محدودیت آنها مرتبط است.انتخاب ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری او روشن است: یا سعی کنید از هرج و مرج هسته‌ای با کمک به ایجاد همکاری مورد نیاز میان پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای NPT جلوگیری کنند یا بر روند تداوم فروپاشی نظم هسته‌ای ریاست کنید و بر مسائل پرهزینه و بحث‌انگیز سیاسی تکیه کنید. و اقدامات بازدارنده نامشخص برای دفاع از ایالات متحده، متحدانش و بقیه جهان در برابر تهدید آتش سوزی هسته ای. از آنجایی که ستون‌های نظم هسته‌ای بیشتر و بیشتر می‌شکنند یا فرو می‌ریزند زمان بسیار مهم است آغاز ریاست جمهوری ترامپ فرصتی زودگذر برای عمل به وعده انتخاباتی او برای انجام اقدامات جسورانه و پیشنهاد راه جدیدی به پیش می دهد او باید آن را بگیرد.

درج یک دیدگاه