درگیری قریب‌الوقوع بر سر سوریه اسرائیل و ترکیه در مسیر برخورد هستند

درگیری قریب‌الوقوع بر سر سوریه

اسرائیل و ترکیه در مسیر برخورد هستند

محمد قاسم شایق

در ماه دسامبر کنسرسیومی از جناح‌های شورشی به رهبری گروه «هیئت تحریر الشام» به طور غیرمنتظره‌ای بشار اسد دیکتاتور سوریه را که خانواده‌اش پنج دهه بر سوریه حکومت کرده بودند سرنگون کرد. رژیم جدید در دمشق، کشوری را به ارث برد که در اثر جنگ داخلی ۱۳ ساله ویران شده بود. احمد الشرع رهبر «هیئت تحریر الشام» مسئولیت سوریه را به دست گرفته است و قدرت‌های خارجی امیدوارند رفتار او را هدایت کنند. دو همسایه این کشور اسرائیل و ترکیه با ایجاد حضور در آنجا از خلاء قدرت سوءاستفاده کرده‌اند و از قبل شروع به درگیری با یکدیگر کرده‌اند.ترکیه به عنوان قدرت نظامی غالب در سوریه ظهور کرده است. از سال ۲۰۱۹ «هیئت تحریر الشام» ادلب در شمال غربی سوریه را در اختیار داشته است و سال‌ها آنکارا به طور غیرمستقیم با ایجاد یک منطقه حائل در شمال سوریه که از این گروه در برابر نیروهای اسد محافظت می‌کرد به آن کمک می‌کرد. اکنون ترکیه نفوذ بیشتری در سوریه می‌خواهد تا بتواند امید کردها برای خودمختاری را که در هرج و مرج جنگ داخلی شکوفا شد، از بین ببرد و بازگشت سه میلیون پناهنده سوری ساکن ترکیه را مهندسی کند.با این حال اسرائیل نیز خواهان نفوذ بیشتری در سوریه است. اگرچه در سال ۱۹۷۴ و پس از جنگ یوم کیپور توافق‌نامه‌ای با میانجیگری ایالات متحده با سوریه امضا کرد اما اسد در دهه‌های اخیر با ایران، دشمن اصلی اسرائیل روابط نزدیکی داشته است. در دوران حکومت او، سوریه به عنوان یک کریدور حیاتی برای جریان موشک‌ها و سایر سلاح‌های ایرانی به گروه شبه‌نظامی لبنانی حزب‌الله عمل می‌کرد و تنش‌ها با اسرائیل را تشدید می‌کرد.با توجه به این دشمنی چند دهه‌ای رهبران اسرائیل برکناری اسد را به عنوان یک ثروت بادآورده استراتژیک می‌دیدند و با ایجاد مناطق حائل و حوزه‌های نفوذ غیررسمی در جنوب سوریه برای بهره‌برداری از برکناری او در تلاش هستند. اسرائیل به ویژه نگران حضور ترکیه در این کشور است زیرا می‌ترسد که آنکارا سوریه را به پناه دادن به شبه‌نظامیان ضد اسرائیلی تشویق کند. ترکیه تلاش کرده است اسلام سیاسی را گسترش دهد و سابقه خصومت با اسرائیل را دارد. به عنوان مثال رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در تبریک عید خود در 30 مارس گفت: «خداوند اسرائیل صهیونیستی را نابود کند.»رهبران اسرائیل به طور فزاینده‌ای نگران این هستند که جاه‌طلبی‌های ترکیه در سوریه فراتر از مرز سوریه و ترکیه به داخل کشور گسترش یابد. در 2 آوریل اسرائیل چندین سایت نظامی سوریه از جمله پایگاه هوایی تیاس معروف به T4 را بمباران کرد تا مانع از ایجاد پدافند هوایی آنکارا در آنجا شود. اسرائیل عمیقاً به آسمان همسایگان خود اهمیت می‌دهد. اکتبر گذشته حمله هوایی علیه ایران انجام داد که از طریق حریم هوایی سوریه انجام شد. اگرچه نگرانی‌های امنیتی اسرائیل مشروع است اما باید هر کاری که می‌تواند انجام دهد تا از رویارویی نظامی با ترکیه جلوگیری کند. اسرائیل باید اطمینان حاصل کند که رابطه‌اش با آنکارا قربانی تعجیل آن برای تقویت موقعیت نظامی‌اش در سوریه نشود. با توجه به پراکندگی نیروهایش و پایین بودن اعتبار بین‌المللی‌اش آخرین چیزی که اسرائیل به آن نیاز دارد، یک دشمن جدید است.

سپرها و هیاهو

در طول دهه ۱۹۹۰ در بحبوحه امید به صلح اسرائیل و فلسطین اسرائیل روابط نزدیکی با ترکیه داشت. اما با کاهش سکولاریسم هر دو کشور روابط آنها رو به وخامت گذاشت. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۰ ارتش اسرائیل ۹ فعال غیرنظامی را کشت و ۳۰ نفر را زخمی کرد  که یکی از آنها بعداً درگذشت  هنگامی که یک کشتی ترکیه‌ای را که سعی در شکستن محاصره دریایی نوار غزه داشت رهگیری کرد و باعث شد ترکیه روابط دیپلماتیک خود را کاهش دهد. ترکیه بارها اسرائیل را به ارتکاب نسل‌کشی در غزه متهم کرده است. در ماه مه گذشته اردوغان در اعتراض به عملیات اسرائیل در نوار غزه ممنوعیت تجارت با این کشور را اعلام کرد. در همین حال اسرائیلی‌ها آنکارا را متهم می‌کنند که به رهبران سازمان شبه‌نظامی فلسطینی حماس مانند صالح عروری، معاون سابق رئیس دفتر سیاسی این گروه اجازه می‌دهد حملاتی را علیه اسرائیل از خاک ترکیه برنامه‌ریزی کنند. با این حال با وجود همه اختلافاتشان نه ترکیه و نه اسرائیل نمی‌خواهند نفوذ ایران به سوریه بازگردد.ترکیه به وضوح قدرت پشت رژیم جدید سوریه است، عمدتاً به دلیل روابط دیرینه‌اش با هیئت تحریر الشام و به رهبران جدید سوریه در برنامه‌ریزی برای بازسازی کمک کرده است. به نظر می‌رسد آنکارا همچنین به دنبال یک پیمان دفاعی با سوریه است که نفوذ ترکیه را که در حال حاضر در شمال متمرکز است به سایر نقاط کشور گسترش می‌دهد.اسرائیل عمیقاً از این مسیر نگران است. دو مکتب فکری رقیب در مورد چگونگی مدیریت روابط با رژیم جدید سوریه ظهور کرده‌اند. یک دسته از مقامات اسرائیلی معتقدند که اسرائیل باید قبل از تصمیم‌گیری در مورد دشمنی با الشرع با او همکاری کند. اما دسته دیگر که شامل بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل می‌شود معتقدند که بعید است یک دولت میانه‌رو و متمرکز در سوریه تحت رهبری اسلام‌گرایان سنی ظهور کند و اسرائیل باید با ایجاد حوزه‌های نفوذ غیررسمی، خود را برای خصومت آماده کند.پس از فرار اسد از دمشق در ماه دسامبر اسرائیل یک منطقه حائل در جنوب غربی سوریه در مجاورت ارتفاعات جولان تحت کنترل اسرائیل تصرف کرد. از ماه دسامبر اسرائیل صدها سایت نظامی سوریه را که بیم آن می‌رود توسط دولت جدید سوریه مورد استفاده قرار گیرد بمباران کرده است. و در 11 مارس اسرائیل کاتز وزیر دفاع اسرائیل گفت که نیروهای اسرائیلی برای “مدت نامحدودی” در سوریه خواهند ماند تا از جوامع در شمال اسرائیل محافظت کنند.

دیده‌بان محله

به نظر می‌رسد حمله اسرائیل به سوریه تا حدودی ناشی از تمایل به جلوگیری از تکرار اشتباهاتی است که در حملات ویرانگر ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اوج خود رسید. رهبران اسرائیل اکنون مناطق حائل را ضروری می‌دانند و امیدوارند که به جای واکنش صرف به تحولات به طور فعال محیط‌های امنیتی کشورهای همسایه را شکل دهند. فاجعه ۷ اکتبر همچنین باعث شده است که آنها در همکاری با اسلام‌گرایان از هر نوع محتاط باشند. سال‌ها اسرائیل حضور یحیی سینوار رهبر حماس را در غزه تحمل می‌کرد. سینوار با حفظ فاصله خود از جهاد اسلامی فلسطین یک گروه تروریستی ستیزه‌جوتر و اجازه دادن به تعدادی از اهالی غزه برای فعالیت در داخل اسرائیل به عنوان یک عملگرا شهرت پیدا کرد. اما در نهایت، سینوار مرگبارترین حمله‌ای را که اسرائیل تاکنون متحمل شده است ترتیب داد.درسی که به نظر می‌رسد مقامات اسرائیلی گرفته‌اند این است که آنها نمی‌توانند هیچ جهادی را در نزدیکی مرزهای خود تحمل کنند. پس از درگیری نیروهای سوری با شورشیان علوی طرفدار اسد در ماه مارس که منجر به کشته شدن صدها نفر شد کاتز گفت که شارا «نقاب خود را برداشته و چهره واقعی خود را آشکار کرده است: یک تروریست جهادی از مکتب القاعده». اگرچه شارا ریشه‌های جهادی دارد  هیئت تحریر الشام به عنوان شاخه‌ای از القاعده آغاز شد اما علناً افراط‌گرایی را محکوم کرده و اظهار داشته است که به دنبال رویارویی با اسرائیل نیست. اما رهبران اسرائیلی که انتظار دارند یک رژیم متخاصم در دمشق تثبیت شود معتقدند که شارا برای لغو تحریم‌ها هر چیزی خواهد گفت. آنها می‌ترسند که او پس از بهبود شرایط اقتصادی وخیم سوریه لحن خود را تغییر دهد. با این حال 7 اکتبر تنها بخشی از داستان است. نتانیاهو همچنین گفته است که استراتژی او ناشی از آرزوی محافظت از اقلیت مذهبی دروز در جنوب سوریه است. هفته گذشته بیش از 100 سوری در درگیری بین جنگجویان اسلام‌گرای سنی و افراد مسلح دروزی جان باختند. در 2 مه اسرائیل دمشق را بمباران کرد. نتانیاهو و کاتز اعلام کردند که «اجازه نمی‌دهند نیروها به جنوب دمشق اعزام شوند یا هیچ تهدیدی برای جامعه دروزی وجود داشته باشد.»رویکرد اسرائیل در قبال سوریه همچنین تحت تأثیر نگرانی در مورد دوام حضور ارتش ایالات متحده در این کشور است. در ۸ دسامبر، دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب در رسانه‌های اجتماعی اعلام کرد که «سوریه آشفته است» و «ایالات متحده نباید هیچ ارتباطی با آن داشته باشد». در ۱۸ آوریل دولت ایالات متحده اعلام کرد که تعداد نیروهای مستقر در شرق سوریه را از حدود ۲۰۰۰ نفر به کمتر از ۱۰۰۰ نفر کاهش خواهد داد. اسرائیل بیم آن دارد که خروج ایالات متحده به ترکیه اجازه دهد تا در شمال سوریه  و احتمالاً فراتر از آن  تسلط بیشتری پیدا کند.

رو به الاشه

اما اسرائیل باید مراقب باشد که از تبدیل ترکیه یا سوریه به دشمن جلوگیری کند و جایی برای گفتگو باقی بگذارد. درس گرفتن از شکست‌های استراتژیک ۷ اکتبر برای رهبران اسرائیل قابل قبول است اما آنها باید ملاحظات امنیتی را با یک استراتژی بلندمدت متعادل کنند. اسرائیل ممکن است معیارهای مشخصی برای دولت الشرع در مورد نحوه برخورد با اقلیت‌ها و رسیدگی به مسائلی مانند قاچاق سلاح و دفع سلاح‌های شیمیایی تعیین کند. اگر این معیارها رعایت شوند اسرائیل می‌تواند درخواست از ایالات متحده و کشورهای اروپایی برای کاهش تحریم‌ها علیه سوریه را بررسی کند. اسرائیل همچنین ممکن است کشورهای اروپایی و خلیج فارس را به سرمایه‌گذاری در آنجا تشویق کند. علاوه بر این اسرائیل باید صریحاً اعلام کند که هیچ ادعای ارضی بر سوریه ندارد و منطقه حائل آن موقت خواهد بود، تا زمانی که دولت جدید استانداردهای خاصی را رعایت کند. حضور مداوم اسرائیل در سوریه ادعای دشمنان اسرائیل را که ادعا می‌کنند اسرائیل اشغالگر است تقویت می‌کند.رابطه اسرائیل با دولت جدید سوریه بسیار مهم است اما رابطه آن با ترکیه حتی مهم‌تر است. هر دو کشور متحدان ایالات متحده با قابلیت‌های نظامی قوی هستند. بمباران پایگاه تی۴ توسط اسرائیل یادآوری آشکاری بود از اینکه اوضاع چقدر سریع می‌تواند تشدید شود. دو کشور باید تعیین خطوط قرمز را در نظر بگیرند. حداقل آنها باید توافق کنند که در مناطق نفوذ مختلف در سوریه فعالیت کنند تا بتوانند از خصومت‌ها جلوگیری کنند.ترامپ مطمئن است که می‌تواند روابط اسرائیل و ترکیه را بهبود بخشد و به نتانیاهو گفته است که “رابطه بسیار خوبی با ترکیه و رهبر آنها دارد”. ترامپ باید اردوغان را از استقرار پدافند هوایی در سوریه منصرف کند. ترامپ همچنین می‌تواند به اسرائیل و ترکیه در یافتن راه‌هایی برای کاهش درگیری کمک کند. آنها به عنوان مثال ممکن است در مقابله با نفوذ ایران و قاچاق سلاح همکاری کنند.اسرائیل باید از کانال‌های دفاعی و اطلاعاتی خود برای برقراری ارتباط با ترکیه و از کانال‌های مخفی برای گفتگو با سوری‌ها استفاده کند. تاکنون حداقل یک جلسه علنی تأیید شده بین مقامات اسرائیلی و ترکیه برگزار شده است که در ماه آوریل در آذربایجان برگزار شد ترکیه و اسرائیل باید بر این گفتگو تکیه کنند به ویژه به این دلیل که هر دو می‌گویند که خواهان رویارویی نظامی با یکدیگر نیستند. هدف اسرائیل باید ابراز نگرانی‌های امنیتی مشروع بدون ایجاد خصومت در آنکارا یا دمشق باشد. این اقدام متعادل‌کننده به ویژه در دوره فوق‌العاده بی‌ثباتی سوریه اهمیت دارد. رژیم جدید هنوز کنترل خود را بر کشور تثبیت نکرده است و مواضع سیاسی آن انعطاف‌پذیر به نظر می‌رسد در این لحظه شگفت‌انگیز تاریخی پس از تضعیف دشمن مشترکشان ایران – اسرائیل و ترکیه باید تلاش کنند تا یک نظم منطقه‌ای جدید و سودمند برای هر دو طرف ایجاد کنند نه اینکه با هم درگیر شوند.

درج یک دیدگاه