موردی برای استراتژی «ترامپ به تهران». چگونه حداکثر فشار را به دیپلماسی شخصی تبدیل کنند؟

موردی برای استراتژی «ترامپ به تهران».

چگونه حداکثر فشار را به دیپلماسی شخصی تبدیل کنند؟

محمد قاسم شایق

روز شنبه 12 آوریل مقامات آمریکایی و ایرانی مذاکرات بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای تهران را از سر خواهند گرفت این مذاکرات پس از آن صورت می‌گیرد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در اوایل ماه مارس نامه‌ای را به علی خامنه‌ای رهبر ایران ارسال کرد و در آن پیشنهاد مذاکره را مطرح کرد رئیس جمهور با اعلام این مذاکرات گفت: ما یک جلسه بسیار بزرگ داریم. “ما خواهیم دید که چه اتفاقی می تواند بیفتد.”دلایلی وجود دارد که امیدواریم تصمیمات ترامپ موفق شود. رئیس جمهور تقریباً غریزی عشق به معامله دارد و گفته است که می خواهد دوباره ایران را شکوفا کند اما دلایلی برای دلهره آور بودن نیز وجود دارد حتی در حالی که از مذاکرات استقبال کرده اند مقامات ترامپ فشار بر تهران را افزایش داده اند دولت اعمال تحریم‌ها را دوچندان کرده است  رویکردی که ظاهراً با هدف ورشکستگی ایران است  و حملات هوایی را علیه حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن آغاز کرده است و خود ترامپ حتی به ایران مهلت دو ماهه فشرده برای دستیابی به توافق در مورد برنامه هسته ای اش داده است اگر دو طرف شکست بخورند او صریحاً تهدید به حمله به کشور کرده است.هیچکس نباید خواهان جنگ بین ایران و آمریکا باشد اگر واشنگتن به تاسیسات هسته ای تهران حمله کند ممکن است برنامه را به طور موقت به عقب براند. اما ایران پس از آن می‌تواند تلاش‌های خود برای دستیابی به هسته‌ای را دو چندان کند ایران همچنین فوراً با حملات منطقه‌ای خود پاسخ می‌دهد و خاورمیانه را بیشتر متلاطم می‌کند دلیلی وجود دارد که حتی ترامپ گفته است که «همه موافقند که انجام یک توافق بر انجام امور بدیهی ارجحیت دارد».اما شروع مذاکرات یک چیز است دستیابی به توافق چیز دیگری است. شکی نیست که ایالات متحده می تواند با استفاده از شمشیر تیز درد اقتصادی قابل توجهی را بر جمهوری اسلامی وارد کند: هر دو در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ و با تحریم های اقتصادی «فشار حداکثری» که او احیا کرده بود مشهود بود. با این حال برای به ثمر رساندن ثمره دیپلماتیک ترامپ باید به جای اینکه انتظار تسلیم شدن آشکار از تهران را داشته باشد اهداف قابل دستیابی را دنبال کند مقامات ایرانی بر این باورند که تنها چیزی که از رنج تحریم‌های آمریکا خطرناک‌تر است تسلیم شدن در برابر خواسته‌های حداکثری است.این بدان معنا نیست که فشار در دیپلماسی با ایران جایی ندارد. جمهوری اسلامی تمایل بیشتری به گفتگو با دولت ترامپ دارد تا با دولت بایدن زیرا تأثیر انباشته تحریم ها اقتصاد ایران را در تنگنا قرار داده است و به این دلیل که ایران نسبت به دهه های گذشته آسیب پذیرتر است هجده ماه جنگ با اسرائیل شبکه متحدان ایران را به شدت کاهش داده و دفاع هوایی خود را ضعیف کرده است.اما فشار ایالات متحده باید با اهداف واقع بینانه مرتبط باشد به هر حال توافق هسته‌ای 2015 نه صرفاً به دلیل گزند تحریم‌های اضافی بلکه به این دلیل که ایالات متحده آماده بود تا از الزامات خود مبنی بر توقف کامل برنامه هسته‌ای خود صرفنظر کند تا زمانی که ذخایر اورانیوم و پلوتونیوم ایران به شدت محدود شده و تحت نظارت گسترده باشد. اگر ترامپ واقعاً می‌خواهد توافقی را امضا کند باید  مانند ایران  آماده باشد که حداقل تا حدی با آن موافقت کند برای مثال او باید مایل باشد که به ایران اجازه دهد تا عناصر برنامه هسته‌ای یا برنامه موشکی خود را حفظ کند در حالی که همچنان تخفیف تحریم‌ها از جمله تجارت نفت ایران و دسترسی به دارایی‌های مسدود شده را ارائه می‌دهد در غیر این صورت مذاکرات ممکن است از بین برود و جنگی منطقه‌ای را که هیچ‌کس نمی‌خواهد تحمیل کند  و تقریباً به طور قطع با منافع ایالات متحده مغایرت دارد.

شمارش معکوس نهایی

توافق هسته ای 2015 ایران اگرچه پیچیده بود، اما معامله ای نسبتاً ساده بود جمهوری اسلامی محدودیت‌ها و اقدامات شفاف‌سازی در مورد برنامه هسته‌ای خود را پذیرفت و در ازای آن تخفیف تحریم‌ها دریافت کرد این توافق برنامه موشکی ایران و حمایت از بازیگران غیردولتی در سراسر خاورمیانه را محدود نکرد. تهران به عنوان بخشی از مذاکرات از پذیرفتن آن خودداری کرد اما توافق حاصل همچنان محدودیت های جدی بر رفتار ایران تحمیل کرد این کشور غنی سازی و ذخیره اورانیوم خود را محدود کرد و تأسیسات هسته ای خود را برای نظارت دقیق بین المللی باز کرد.سپس در سال 2018 ترامپ این توافق را رها کرد و توسعه هسته‌ای کشور شتاب گرفت. امروز تهران قادر است مواد شکافت پذیر مورد نیاز برای کلاهک هسته ای را در عرض چند روز تولید کند و دارای ذخایری است که می تواند سلاح های متعدد بسازد. اکثر تخمین ها حاکی از آن است که اگر ایران بخواهد می تواند تنها در چند ماه بمب های قابل اجرا بسازد. به عبارت دیگر جمهوری اسلامی در آستانه تبدیل شدن به دهمین قدرت اتمی جهان قرار دارد.بسیاری از نخبگان سیاسی ایران خواستار هسته ای شدن این کشور شده اند شبکه متحدان منطقه‌ای ایران – به اصطلاح محور مقاومت امروز نسبت به سال‌های گذشته ضعیف‌تر است و تهدید اسرائیل و ایالات متحده را برای این کشور سخت‌تر می‌کند برای ایران تضعیف حزب الله لبنان توسط اسرائیل یک شکست بزرگ است. تهران این گروه را عامل بازدارنده اصلی خود در برابر اسرائیل می‌دید اما سپس اسرائیل انبار موشک‌های خود را نابود کرد و فرماندهان ارشد آن را کشت. تندروها در تهران به طور فزاینده ای استدلال می کنند که برای حفظ امنیت ایران به سلاح هسته ای نیاز دارند. در مقابل به نظر می رسد خامنه ای همچنان برنامه هسته ای را به عنوان اهرم مذاکره می بیند او همچنین ممکن است از این بیم داشته باشد که آژانس‌های اطلاعاتی اسرائیل یا ایالات متحده متوجه حرکتی به سمت تسلیحات شوند که باعث حمله شود. اما با افزایش تنش‌ها او احتمالاً با فشار بیشتری از داخل تشکیلات ایران مواجه خواهد شد زمان برای راه‌های دیگر نیز رو به اتمام است. توافق هسته ای 2015 دارای مکانیزمی بود که به هر یک از طرف های توافق اجازه می داد تحریم های بین المللی را دوباره اعمال کنند. با این حال این ماده در ماه اکتبر منقضی می شود بنابراین زمان استفاده از آن در حال اتمام است. بدون یک راه حل صلح آمیز برای عقب انداختن پیشرفت های هسته ای ایران، فرانسه، آلمان و بریتانیا احتمالاً به عقب نشینی منجر خواهند شد چین و روسیه ممکن است بخواهند از اجرای آن جلوگیری کنند، اما حق وتوی معمول آنها در شورای امنیت سازمان ملل در این شرایط (به لطف یک مفاد صریح توافق هسته ای) اعمال نمی شود. قدرت‌های غربی  حداقل روی کاغذ  ادعا می‌کنند که جمهوری اسلامی بار دیگر مشمول محدودیت‌های قبل از ۲۰۱۵ است. ایران به نوبه خود تهدید کرده است که در صورت بازگشت تحریم ها از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای خارج خواهد شد که راه را برای تهران باز می کند تا تقریباً تمامی نظارت های رسمی بر برنامه خود را کاهش دهد. ترامپ نیز به نوبه خود با فشار بیشتری از سوی رهبران و شاهین های اسرائیل در واشنگتن برای حمله مواجه خواهد شد اسرائیل حتی ممکن است به تنهایی حمله کند  که تقریباً مطمئناً ایالات متحده را به همراه خواهد داشت.با این حال، حتی یک حمله گسترده آمریکا و اسرائیل نیز بعید به نظر می رسد که به برنامه هسته ای ایران پایان دهد. جمهوری اسلامی صرفاً مواد غنی شده بسیار زیادی دارد و سانتریفیوژهای پیشرفته زیادی را در مکان‌های زیادی ذخیره کرده است تا ارتش آمریکا و اسرائیل بتوانند همه آن را با اطمینان کامل نابود کنند همچنین کارشناسان هسته ای بسیاری دارد که می توانند وظیفه احیای یک برنامه را از زیر آوار بر عهده بگیرند. حتی برآوردهای اطلاعاتی خود ایالات متحده نیز پیش‌بینی می‌کند که عقب‌نشینی برنامه از یک حمله نظامی کوتاه‌مدت خواهد بود  شاید فقط چند ماه. برای متوقف کردن واقعی یک برنامه با استفاده از زور ایالات متحده باید یا حملات نظامی را به طور مکرر تکرار کند یا برای شکستن این چرخه، با نتایج ویرانگر و بسیار نامطمئن کارزار تغییر رژیم را انجام دهد.حمله به ایران همچنین می تواند باعث تشدید شدید منطقه شود. شبکه متحدان ایران ممکن است ضعیف باشد اما این کشور هنوز گزینه‌هایی دارد – به ویژه از طریق حوثی‌ها یا گروه‌های مورد حمایت ایران در عراق  و همچنین ذخایر موشک‌های بالستیک خود. می تواند علیه اسرائیل و علیه دارایی ها، نیروها و منافع ایالات متحده تلافی کند همانطور که یک ارزیابی اخیر اطلاعاتی آمریکا اشاره کرد ایران اگرچه از سال گذشته کبود و خون آلود شده است اما ظرفیت “اعمال خسارت اساسی به مهاجم، اجرای حملات منطقه ای و اختلال در کشتیرانی” را حفظ کرده است ایران حتی می تواند به زیرساخت های نفتی خلیج فارس ضربه بزند و قیمت نفت را افزایش دهد.

رسیدن به بله

این حقایق همه به طور قطع تلخ هستند اما هیچ کس از جنگ ایران و آمریکا سود نمی برد بنابراین همه انگیزه ای برای اجتناب از آن دارند این به دیپلماسی فرصت می دهد.مذاکرات آتی که قرار است در عمان برگزار شود می تواند اوضاع را در مسیر امیدوارکننده ای قرار دهد طرفین باید برای دستیابی به دو هدف تلاش کنند: شفاف سازی قالب تعامل و تشریح محدوده وسیع پایان بازی. تهران همچنان نسبت به تعامل مستقیم با مقامات آمریکایی متعهد نیست که هم سخت و هم ناکارآمد است مخاطرات بسیار زیاد است و زمان برای ایرانیان برای اجتناب از تعامل رو در رو با همتایان آمریکایی خود بسیار کوتاه است به نوبه خود ایالات متحده باید با توجه به این که «الگوی لیبی» (همانطور که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل پیشنهاد کرد) برای درخواست برچیدن کامل زیرساخت های هسته ای ایران بعید است به مذاکرات نزدیک شود. از سوی دیگر محدودیت‌ها و شفافیت می‌تواند و می‌تواند راه طولانی را در جهت رفع نگرانی‌های منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای پیش ببرد و به‌طور آشکار برنامه جمهوری اسلامی را از آستانه هسته‌ای دور کند. یافتن وضوح و در حالت ایده‌آل زمینه مشترک کافی در مورد این موضوعات می‌تواند بحث‌های فشرده‌تر و دقیق‌تری را در مورد نکات دقیق‌تر تسهیل کند.برای اینکه مذاکرات به نتیجه برسد تهران و واشنگتن باید الزامات دیپلماتیک گسترده‌تر طرف مقابل را نیز به رسمیت بشناسند اگر واشنگتن اسلحه را در سر داشته باشد ایران به درستی مذاکره نخواهد کرد ترامپ به طور جدی صحبت نخواهد کرد مگر اینکه بتواند وارد دیپلماسی مستقیم و شخصی شود که می‌خواهد یعنی در دیدار با مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران  و همه اسلاف او تکذیب شده‌اند به عبارت دیگر دو طرف اگر بخواهند نقطه مشترکی پیدا کنند باید با نحوه برخورد طرف مقابل با مذاکره کنار بیایند.یکی از راه‌های افزایش شتاب مذاکرات عمان و محافظت از آنها در برابر تلاش‌های خرابکارانه این است که ترامپ که احتمالاً قهرمان اصلی آنها خواهد بود مستقیماً وارد روند دیپلماتیک شود سوابق دور اول ترامپ به وضوح نشان می دهد که او در مورد ایران نرم نیست اگر قرار است توافق هسته ای حاصل شود، در این صورت، ترامپ ممکن است موقعیت منحصر به فردی داشته باشد تا شاهین های آمریکایی از آن حمایت کنند درست همانطور که ریچارد نیکسون رئیس جمهور سابق ایالات متحده توانست از چین بازدید کند و روابط بین پکن و واشنگتن را گرم کند ترامپ می‌تواند با ایجاد یک پیشنهاد ساده اما مهم که درها را به روی دیپلماسی مستقیم سطح بالا باز کند این روند را پیش ببرد: تعلیق موقت تحریم‌های فشار حداکثری در ازای تعلیق غنی‌سازی اورانیوم ایران برای مدت مشابه این می‌تواند راه را برای دیداری در سطح ریاست‌جمهوری که ترامپ برای مدت طولانی به دنبال آن بود هموار کند. اگر آنها برای پیشبرد مذاکرات جدی هستند عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی یا میانجی دیگری که ترامپ به او احترام می گذارد باید چنین ترتیبی را پیشنهاد دهند سپس آنها می توانند میزبان نشست سطح بالا و بحث های فنی بعدی باشند ایران و آمریکا تاریخچه خصمانه تلخی دارند شکافی از بی اعتمادی بین دو کشور وجود دارد که دیپلماسی برای پل زدن آن تلاش خواهد کرد اما توافق همچنان ممکن است ایران به توافق نیاز دارد ترامپ یکی می خواهد و جایگزینی برای مذاکرات موفق فاجعه بار خواهد بود.

درج یک دیدگاه