دوست نزدیک ومعاصر سیدی ، قربان دوردی ذلیلی ( 1795- 1850 م ) یکی از شعرای برجسته این دوره است که مؤلف اشعار اجتماعی وعاشقانه زیاد میباشد. او خواهرزاده شاعر بزرگ ترکمن مخدومقلی فراغی بوده ودرسال 1795 میلادی ( 1220 هـ ق ) متولد شده است. ذلیلی تحصیلات خودرا در مدرسه ” شیرغازی ” خیوه به اکمال رسانیده ودرتاریخ ادبیات ترکمن یکی ازشعرای خوش قریحه وبا استعداد محسوب میشود.
ذلیلی درسال 1819 میلادی هنگامی که خان خیوه محمد رحیم خان مقاومت ترکمن هارا درهم شکسته ، سرزمین شاعر را غارت میکرد، ذلیلی را به مثابه فرمانده نظامی که درنبرد رویا روی قرارداشت ، به اسارت در می آورد. شاعر هفت سال را دراسارت بسر برده وقمست اعظم آثار خویش را نیز مثل مسعود سعد سلمان دراسارت سروده است.
قربان دوردی ذلیلی بعدازمرگ محمد رحیم خان از خیوه فرار کرده به زادگاهش برمیگردد. آثار این شاعر رزمجو نیز به آفرینش ادبی سیدی مشابهت کلی داشته وبین هر دو مناسبات دوستانه خیلی نزدیکی برقرار بوده است.
اشعار ذلیلی ازبهترین نمونه های اشعار کلاسیک ترکمن محسوب میشود که درآنها اندیشه ها وافکار گوناگونی بازتاب یافته وحوادث و وقایع آنروز گار ترسیم گردیده است.
نمونۀ از شعر ذلیلی :
بیگانه یغشی
اوتورشی بیر، کونگلی آیه غرداش دان
شــــــــیرین ملاقات لی بیگانه یغشی
یوز مونگ منت بیلن بیریلن آشــــدان
ایسنگ طعام یاقـــــــمز دهانه یغشی
**
کونگلیل بیرقوش، قین اوچمه سی بوسن سونگ
کایش آرتار غصــــه ســـــــری باســــــن سونگ
دیدینگینگ بولمان سـونگ عشقینگ تاسن سونگ
ســـــوزله ســـــنگ ســـــوزگیلـــــمز زبانه یغشی
**
آتسنگ نشانه دگر اوقینگ دوغری سی
بیرمنزله یتمز یوکینگ ایگـــــــری سی
باســــــمه سیندن چیقار اوبه اوغرسی
یگـــــــــــیت ساده گراک ترکانه یغشی
**
بیله نینگ یغشــــــــی لیق یادیندان گیتمز
دوست ، دوستدان یمانلیق گورسه اونوتمز
بولاندان ســـــونگ عاجزلیقدان ایش بیتمز
بولماق لــــــــیق هرایشـــه مردانه یغشی
***
اصلینه یت سوزمعنی سین سورمده
چیقماق مشکل پیکام غالسه یاره ده
عقــــل اوروش ایتمز ” آو” دییپ آره ده
اوروش اتمـــــــــــک یابیر نادانه یغشی
**
ذلیلی دییر یورگین اولینچانگ سرخوش
گیزله ســـــــرینگ هرنامرده ایتمه پاش
اگرالدان گـــــــــــیلر، گیلمز هربیرایش
هابای ، سیاست دشـــــــمانه یغشی
منبع : کتاب تاریخ وفرهنگ ترکمنها صفحه 183- 184
مؤلف کتاب : محمدصالح راسخ یلدرم
ارسالی : امین محمدی